Allergiya bu organizmga tashqaridan kirgan har xil yot moddalarga nisbatan paydo bo‘ladigan gipersezuvchan reaksiya hisoblanadi. Bunday yot moddalar-allergenlar bo‘lib, aksariyat holatlarda zararli hisoblanmaydi (yani ko‘p odamlarga uni yomon ta’siri yo‘q). Ba’zi odamlarning immunitet tizimi ushbu allergenlarni zararli begona moddalar deb bilib, ular bilan kurashib yo‘q qilishga harakat qiladi.
Allergenlar tabiatda, oziq-ovqatlarda, uydagi atrof-muhitda topilishi mumkin. Odam biror narsaga allergiyasi bo‘lsa odatda buni belgisini terida, hazm qilish tizimida, nafas yo‘llarida, burun yoki ko‘zlardagi o‘zgarishlar orqali bilishadi.
Biz yozmoqchi bo‘lgan gulchanglar alleriyasi bu turli daraxt, o‘t yoki o‘simliklar gul changlariga (pollen) bo‘lgan o‘ta sezuvchi reaksiya bilan bog‘liq. Ba’zan uni bahor tumovi ham atashadi. Bu mavsumiy holat bo‘lib, har yilning ma’lum bir vaqtida qayta qayta takrorlanadi. Bunday allergiyani eng asosiy belgilari huddi oddiy shamollashga o‘hshaydi:
- Ko‘zlar qichishadi va yoshlanadi;
- Burunlar qichishadi, oqadi yoki bitib qoladi;
- Ko‘p aksirish bo‘ladi;
- Tomoqlar ham qichishib, biroz yo‘talish bo‘lishi mumkin;
- Quvvat ketib, holsizlanish yuzaga kelishi mumkin.
(Mavsumiy gulchangi allergiyasi — «hay fever», «seasonal allergiyes» nomi bilan ataladi ingliz tilida.)
Ushbu allergiyani davolashda yoki uni yomon bo‘lib ketishini nazorat qilishda bizga asosan diyeta va dorivor giyohlar yordam berdi. Diyeta, ya’ni to‘g‘ri ovqatlanish allergiyani davolashda katta yo‘l ko‘rsatar ekan. Allergiya mavsumida (daraxt yoki o‘tlar gulchanglari ko‘paygan paytda) diyetani yanada ham qattiqroq nazorat qilish kerak.
Diyetaning eng asosiy yo‘l yo‘riqlari
Nimalarni iste’mol qilish mumkin:
(Ushbu oziq ovqatlarni to‘g‘ri tanlash bo‘yicha ko‘rsatmalarni quyida o‘qib chiqish mumkin)
Go‘sht: sigir, qo‘y, echki, tovuq kabilarni go‘sht va organlari.
Baliq: turli toza suvda tutilgan baliqlardan seld, salmon, sardina kabi.
Tuhum: Omega-3 ga boy sifatli tuhumlar.
Sabzavotlar: to‘q yashil bargli ko‘katlar, sholg‘om, turp, sabzi, karam, brokkoli, kartoshka, balgarskiy, gulkaram, qovoq kabilar.
Mevalar: olma, nok, kiwi, sitrus mevalar, qulupnay, malina, maymunjon kabilar.
Yong‘oq va urug‘lar: turli yong‘oqlar, bodom, handon pista, kunjut, zig‘ir, kungaboqar, chia urug‘lari kabi.
Sog‘lom yog‘lar: zaytun yog‘i, kakos yog‘i, avakado yog‘i, qo‘y yog‘i va saryog‘.
Sut mahsulotlaridan: kefir yoki qatiq (ulardan tayyorlangan tvorog) va ba’zi pishloq turlari.
Ziravorlar: tuz va turli sifatli ziravorlar.
Chegaralangan holatda iste’mol qilinishi bo‘lgan oziq-ovqatlar:
- Donlar (marjumak/grechka, guruch, quinoa va hamirturushlik non);
- Dukkakliklar (yasmiq/lentil, no‘hat, mosh kabi)
- Tabiiy shirinlik (maple siropi yoki asal)
- Kakao kukuni yoki shakari kam shokolad
- Sut mahtulotlaridan: sifatli pishloq, qaymoq yoki hom sut.
Ushbu oziq-ovqatlarni to‘g‘ri iste’mol qilish haqida batafsil quyidagi sahifada ham o‘qib chiqish mumkin.
Allergiya mavsumida chegaralangan oziq-ovqatlarni umuman iste’mol qilmaslik tavsiya qilinadi. Ayniqsa shakar va shirinliklarning ozginasi ham allergiyani qo‘zg‘atib yuboradi.
Yemaslikka harakat qilish kerak bo‘lgan oziq ovqatlar guruhi:
- Oq unlik ovqatlar (non, somsa, hamirli ovqatlar kabi)
- Shakar yoki har xil shirinliklar, ichimliklar (onda-sondda asaldan tashqari)
- Har xil tayyor, yarim tayyor ovqatlar. Xususan turli unlardan (bug‘doy, makka, grechka, guruch, suli) tayyorlangan non va non mahsulotlari, hatto qayta ishlanmagan qora (whole) bo‘lsa ham. Chunki to‘g‘ri usulda tayyorlanmagan.
- Qayta ishlangan o‘simlik yog‘lari.
- Har xil sintetik vitaminlar.
- Oshiqcha pasterizatsiyalangan sut va sut mahsulotlari.
Immunitetni kuchaytiradigan oziq-ovqatlarni ko‘paytirish ham tavsiya qilinadi:
fermentlangan sabzavotlar, suyakli sho‘rva va fermentlangan sut mahsulotlari. Ushbu mavzu haqida quyida ko‘proq ma’lumot topsa bo‘ladi.
Allergiya mavsumi paytida nima qilish kerak?
Agar doimiy to‘g‘ri ovqatlanish bilan ham allergiya boshlanib qolsa bir qancha usullar bilan allergiya belgilarini kamaytirish mumkin.
1. Diyetaga qattiqroq e’tibor berish kerak!
Aslida sog‘lom lekin allergiyani qo‘zg‘atish mumkin bo‘lgan ovqatlardan chetlanish kerak.
Gulchangi allergiya mavsumi boshlanishidan oldin imkon bo‘lsa mahalliy sifatli, hom asal va ari poleni istemoli qilish turishlik ham yordam beradi. Allergiya belgilari ko‘ringan paytida ozgina asal, zanjabil va kakos yog‘i bilan iliq suv bilan ichimlik qilib ichib yurish ham mumkin.
2. Allergiya belgilarini kamaytirishda turli dorivor giyohlardan foydalanish mumkin.
Bizga foydasi bo‘lgan giyohlar (ingliz tilidagi nomlari: Goldenseal roots, Butterbur roots, Stinging Nettle Leaves. Hammasini quritilganini choy qilib ichish ham mumkin yoki tabletka yoki tayyor suyuq holatdagisini topib iste’mol qilish ham mumkin.
3. Allergiyani davolashda yana burunni yuvish/chayish usuli ham yordam beradi. Tuzli suv bilan maxsus idishda burunlar chayilib turiladi.
4. Allergiya mavsumi kuchaygan paytlarda omega-3 (baliq, zig‘ir urug‘i, yong‘oq kabi); kvertsin/quercetin (olma, piyoz, petrushka, lettuce, pomidor, brokkoli, balgarskiy, malina kabi);va Vitamin C larga boy oziq ovqatlarni ko‘paytirishning ham foydasi bo‘ladi .
5. Allergiya belgilari boshlangan paytida imkon boricha ko‘proq dam olishga harakat qilish kerak. Shamollagan bemorga berilgani kabi har hil suyuq va achchiq sho‘rvalar, zanjabil/limonlik choylar berilsa ham yordam beradi.
6. Jismoniy mashg‘ulotlarni kamaytirish yoki to‘xtatish kerak. Ular ham allergiya belgilarni kuchaytirib yuboradi.
7. Uylarni tez tez tozalab, changlarni artib, oynalarni yopib gulchanglarni kamaytirib, yo‘qotishga harakat qilish kerak.
Allergiyani bunday davolanish usulida aytilib o‘tilganidek, ko‘proq hayvon go‘shtlari, yog‘lari qo‘llaniladi. Ba’zi vegan/vegetarian diyetada yuradigan odamlar esa allergiyani davolashda hayvon mahsulotlari umuman to‘g‘ri kelmaydi deb hisoblashadi. Vegan diyetada asosan ko‘p sabzavot va mevalar, don va dukkakliklar, yong‘oq va urug‘lar istemol qilinadi. Balki ba’zi odamlar uchun vegetarian diyetasi yahshiroq ta’sir qilar, lekin biz shaxsan bunday holatlarni kuzatmadik.
Manba: Avitsenna.Uz
